2 Ağustos 2019 Cuma

İgnis Hortus'un Felsefe Fikirleri ve Argümanları

Merhaba. Bu yazıyı yayımladıysam bil ki çok yoğun bir metnin bitişinden sizinle iletişim kuruyorum. Çünkü bu yazı, benim tüm felsefe alanlarına karşı olan bakışlarımı açıkladığım bir yazı olacak. Bilgi felsefesinden, sanat felsefesine; varlık felsefesinden, din felsefesine kadar çok geniş bir yelpazede kelimenin tam anlamıyla "beni" okuyacaksınız.

Şimdiden uyarı, bu yazı çok yaratıcı fikirler içermez. Bu yazıda birçok filozofa övgü, birçok filozofa sövgü olacaktır. Benim kaliteli olarak nitelendirebileceğim filozofların görüşlerinin sentezlenmesi ve ufak bir İgnis Hortus tutamı katılmasından başka bir şey değildir. Eğer sıkı bir felsefe okuyucusu iseniz belki de yeni bir şey okumayacaksınız. Fakat ben, ben olacağım. Bundan daha önemli bir şey yok.

Başlamadan Önce

Herkes bilir ki benim en sevdiğim filozof tartışmalara yer vermeksizin Immanuel Kant'tır. Alman felsefesinin kurucusu olan bu sihirli adam, kendisinden sonra gelen birçok filozofu etkilemeyi kesinlikle başarmıştır. Öyle ki ayrı kulvarlarda felsefe üretmelerine rağmen Schopenhauer, her fırsatını buldukça Kant'ı över. "Piyasayı" sallayan bu adam elbette benim de düşünce sistemimi oldukça etkilemiştir. Kant'ın a priori ve a posteriori'si felsefe literatürüne inanılmaz derecede hakimdir. Tanımlarını az sonra yapacağım bu iki kelime Latince kökenlidir ve benim fikir beyanlarımda bu sistemden nasibini almıştır. Her ne kadar benim kelimelerim Türkçe olsa da kendimi daha kolay ifade edebilmek adına, "e göre, e rağmen, e için" gibi Kant özentisi tabirler göreceksiniz. Bu tabirler, konusu geldiğinde yeterince bahsedileceği için şimdilik geçiyorum. Asıl orijinal kelimelere geçecek olursak;

a priori: Bir deneye ya da deneyime başvurmadan teyit edilebilen bilgilere denmektedir. Örneğin bir pastanın dilimlenmiş parçalarının birleştirilmesi sonucunda bir tam pasta çıkması deney edilmesi gerekmeyen bir bilgidir.

a posteriori: Bir deneye ya da deneyime başvurularak teyit edilebilen bilgilere denmektedir. Örneğin içerisinde ateş yanan bir sobaya dokunduğunda canın acıması bilgisi ya sobaya dokunarak ya da sobaya dokunan başka biri tarafından uyarılarak elde edilen bir bilgidir.

a priori ve a posteriori, akıl yürütme yöntemleri için iki kavalyenin dansı gibidir. Aklın hali hazırda zorlamadan temin edebileceği bilgi ile başlayarak deney gerektiren bilgiye doğru istikrarsız adımı -biraz cesur bir söylem olabilir fakat- bir nevi bilimlerin metodolojisine benzemektedir.

a priori bir bilgi olarak, "Cisim havada kalmaz." bilgisini ele alalım. Rasyonel akıl yürütüş ile cismin havada kalmama sebeplerini incelemeye başlayalım. "Sebep 1: Yerin altından cismi çeken bir kuvvet olabilir." ya da "Sebep 2: Gökyüzünden cismi iten bir kuvvet olabilir." sebepleriyle iki adet akıl yürütüş yapmış oluruz. Fakat irrasyonel olan sebepleri fark etmeden elemiş oluruz. "Sebep 3: Yerin altından cismi iten bir kuvvet olabilir." ya da "Sebep 4: Gökyüzünden cismi çeken bir kuvvet olabilir." sebepleri cismin havada kalmaması veya yere düşmesi sebebiyle hiç incelenmesine gerek kalmadan akıl yürütmenin süzgecine takılmış olur. a priori bilgiden elde edilen Sebep 1 ve Sebep 2 artık bizim için a posteriori olmuş durumdadır. Ölçümler, deneyler ve bir diğer akıl yürütüşler bize göstermiştir ki, "Cisim havada kalmaz." a priori bilgisi aslında "Yerin altından cismi çeken bir kuvvet vardır." a posteriori bilgisinin ilkel ve detaysız halidir.

Kant'ın "deneyden önce ve deneyden sonra"sı insanlık tarihinin en ilkel öğrenme yöntemi olan deneme-yanılma yönteminden kaybedilen vakti fersah fersah geri vermiştir. Yukarıdaki örnek üzerinden gidecek olursak a priori ve a posteriori olmasaydı yanlış oldukları apaçık belli olan Sebep 3 ve Sebep 4'ü de incelemek zorunda kalacaktık. Elimizde 4 birimlik bir zaman olduğunu var sayalım. Her birinin, bir diğeri kadar doğru olma olasılığı olsaydı her bir sebep adına 1 birim zaman harcayarak hakiki olana gerektiği kadar zaman ayırmamış olacaktır. Fakat hemen eleyebildiğimiz ve bize mantıklı gelmeyen sebepler de çıkarıldığı zaman geriye sadece iki sebep kalacağından her biri üzerinde 2 birimlik zaman harcanabilecekti. İşte Kant'ın akıl yürütme sistemolojisi ve a priori ile a posteriori'si insanlığın gelişiminin neden doğrusal olarak artmak yerine logaritmik arttığının en güzel cevabıdır.

İgnis Hortus'la birlikte 5 adet felsefenin içerisinde dalacağız. Bunlar yazıdaki sırasıyla; bilgi, varlık, ahlak, sanat ve din felsefeleri olacak. Siyaset ve bilim felsefelerine dair yüksek seviyede okumalarım olmadığı için bunları şimdilik bu yazıda es geçmiş olsam da ikinci bir bölüm olarak kesinlikle eklemek isterim. Çünkü Marx'ın komün yaşamı ve Amerikalıların ıslak liberal rüyaları tartışmasız yazmaya ve okumaya değer. Fakat dediğim gibi, eğer deyim yerindeyse kendimi bu cephelerde iddialı hissetmediğimden ötürü bu yazıda yer edinmeyecekler.

Metodoloji: Öncelikle başlık olarak hangi felsefenin irdeleneceği verildikten sonra "e göre, e rağmen" kelimelerinden hangisinin uygun olduğu söylenecek. Ardından bu kelimelerin o metin için ne anlama geldiği belirtildikten sonra fikir beyanı başlayacak. İçerisinde bol bol filozof referansı ve eleştirisi olacak bu fikir beyanlarında mümkün olduğunca top taca atılmamaya çalışılacak. Ben hayatının her alanında sentezci biri olarak SADECE bu yazıya özel olarak siyah ve beyaz diyeceğim. Grinin mutlakiyetine inanan değil, bilen biri olarak bu benim için oldukça zor geçecek fakat yazının eğlenceli ve radikal olmasını sağlayan element de tam olarak bu olacak.

Daha girişte bile Kant'ı övdük ama biter mi, bitmeyecek efendim. Kant'ı bala batırıp baldan çıkaracağız daha ne övgüler düzeceğiz ama şimdilik bir sakin olalım. a priori'yi ve metodolojiyi iyice anladıysak kemerlerinizi takmaya hazırlanın. Sert fakat eğlenceli bir felsefi yolculuk olarak. İşte blog'un da adını aldığı, İgnis Hortus'un fikir beyanı!

Bilgi Felsefesi

"e göre: Birine göre bilginin ne olduğu anlamsız olduğundan mutlak doğru bilgi vardır."

İgnis Hortus'a göre bilgi, "e göre"dir. Yani bir diğer deyişle bilgiye mevcut kişinin beyanı, bilginin doğruluğuna herhangi bir zarar vermez ve o -bilgi- doğruluğuna tamamen devam eder. Örnek vermek gerekirse, "Türkiye'nin başkenti Muğla'dır." bilgisi, Türkiye'nin başkentinin Ankara olduğu gerçeğini asla ve asla değiştirmez. Değiştirmekle kalmaz, "Türkiye'nin başkenti Ankara'dır." doğru bilgisinin anlamına zarar dahi veremez çünkü yanlış bilgi en hafif tabirle ...'dir. "Bana göre Türkiye'nin başkenti Muğla'dır." beyanı ise herhangi bir anlam ifade etmez. Çünkü birine göre bilginin ne olduğu anlamsız olduğundan mutlak doğru bilgi vardır.

Kant'ın a priori'sinde de açıkça gördük ki bilgiyi elde etmek adına sadece aklı çalıştırmak yeterlidir. Sokrates ve Platon'a göre öğrenmek, hatırlamaktır. Bilgiler doğuştan bir şekilde bir hard diskin içerisindeymişçesine zihnimizde yüklü olarak gelir. Bu nedenle ötürüdür ki, aynı zamanda bu iki Antik Yunanlı ahlak felsefelerinin temelini de tam olarak buna dayarlar. İlerideki başlıkta detaylı işleyeceğimiz için atlayacağım bu ahlak anlayışı ile bilgi felsefesi tamamen iç içedir. Sokrates, bilgi bilmek hatırlamaktır düşüncesini Menon adlı diyaloğunda herhangi bir geometri eğitimi almamış köleye geometri problemi çözdürerek kanıtlar. Fakat Sokrates'in milattan önce yaşamasından ötürü müdür bilinmez atladığı bir nokta vardır. O da şudur ki, bilgiler gerçekten de doğuştan zihne kazındığından ötürü mü bu problem çözülmüştür yoksa akıl, orada doğaçlama davranarak "akıl yürütme" metodunu mu kullanmıştır. Daha felsefevari bir söylemle; akıl o diyalogda Sokrates'in tanımladığı gibi mi davranmıştır yoksa Kant'ın tanımladığı gibi mi?

Sokrates'in bilgi felsefesinde dair söylemleri ilk başta kocaman bir mitoloji ögesiymiş gibi gelebilir. Evet, arasındaki farkı biliyorum ama bir bebeğin emzirme "refleksiyle" birlikte doğması da en az herhangi bir bilgiyle doğmasından şaşılasıdır. Kimseyi gözlemleme imkanı bulmamasına rağmen emmek fiiline hakim olan bir yavru, bunu doğuştan ibaret yapabiliyor. Peki ya buna rağmen neden Sokrates'in doğuştan bilgisi yerine e göre bilgi fikri kabul edilmelidir?

Bu sorunun cevabı aslında inanılmaz derecede basittir. Sokrates'in doğuştan bilgisi eğer kabul edilebilecek bir felsefik metodoloji olsaydı şu an yanlış bilginin varlığından asla bahsedemezdik. Bu da bizi otomatik olarak e göre bilgiye yönlendirir. Çünkü birine göre bilginin yanlış olması o bilginin doğru olmasına herhangi bir etki etmeyeceğinden hem Kant'ın bilgi felsefesine ihanet edilmemiş olunur hem de rasyonel olur. Neden rasyonel olur ya da yanlış bilginin varlığı hakkında nasıl bir şey diyebiliriz ki? Merhaba Descartes, sahne senin!

Düel, süslü söylemlerden uzak, ikili çalışan bir beyne sahibiz. Bu beyin, ilk aşamada 1 ve 0 olarak işlediği bilgiyi 0,25 0,75 0,50 gibi farklı formlarda tutabiliyor. Bir bilgisayar mühendisinin dilini konuşmak yerine kendi dilimize dönecek olursak beyin için her şey sadece, "var/yok, iyi/kötü, doğru/yanlış"tan ibaret. İlk idrakını bu şekilde yapan beyin, ardından sentezleyerek ortaya yepyeni ürünler koyuyor. Bu tartışmamıza çok da gerek olmayacak şekilde doğrulanabilecek bilgiyi Descartes, felsefe dünyası için şöyle dile getiriyor, "Gerçek bilgi; yaparak, denenerek öğrenilen bilgidir. Şüphe etmek, bilmeye atılan ilk adımdır.". Bu cümleden de apaçık görünür ki bilginin temini için gerçekten de düel çalışmak gerekmektedir. Şüphe etmek ve denemek arasında mekik dokumak.

Şu an varlık felsefesinin sularına girmiş olsak da Descartes, bize gösteriyor ki eğer denenecek bir bilgi varsa, şüphe edilecek bir bilgi vardır. Şu an ki konumuz için yorumlarsak da doğru bir bilgi varsa yanlış bir bilgi var olmak durumundadır. İşte tam da bu sebeple apaçık görünür ki Sokrates'in doğuştan bilgisi aslında pek anlamsızdır ve bu da bizi e göre bilgiye götürür. Sokrates'e göre bilgi doğuştan geliyor olabilir fakat rasyonel akıl yürütme yöntemiyle gördük ki bu bilgi yanlış. Uzun lafın kısası Sokrates'e göre bilginin kaynağının ne olması çok da önemli değildir ve hatta sadece Sokrates'e göre değil herkese göre çok önemli değildir çünkü bu, bilginin asıl kaynağını yanlışlamaz.

Ben buraya 50 milyon kere de "Su 178 derecede kaynar." yazsam da, siz bu bilginin doğruluğunu kabul etseniz de -daha ileri gidiyorum- Dünya'da yaşayan her insan suyun 178 derecede kaynadığını düşünmeye başlasa da su her zaman 100 derecede kaynamaya devam edecek. Bu da bana göre bilginin hakiki bilgiye herhangi bir şekilde etkide bulmadığımı kanıtlayacaktır. Bundan yıllar önce insanlar Dünya'nın düz olduğunu söyledi, peki ya bu Dünya'yı düzleştirdi mi?

Şu an doğru diye bildiğimiz birçok yanlış bilgi olabilir. Örneğin, "Tuz kolesterole kötü gelir." bilgisi belki de bundan 10 sene belki de 10 dakika sonra "yanlış bilgi" sınıfına sokulabilir. İşte e göre bilgi tam olarak bunu söylemek ister. İnsanlığa göre "tuz, kolesterole kötü gelebilir" fakat en önemli e göre, yani hakikate göre "tuz, kolesterole iyi gelebilir." Schopenhauer'un da dediği gibi, "Hakikatler ortaya çıktığında önce yanlışlanır, ardından dalga geçilir. Sonunda da mutlak olarak doğruluğu kabul edilir."

Bu zamana kadar e göre bilgiyi sadece nesnel bilgiler için incelemişiz gibi görünse de e göre bilgi, öznel bilgilerde de tıkır tıkır çalışmaya devam eder. İnsanlık, şu an için bütün hakiki bilgileri bilmediğinden ötürü öznel bilgiler zihnimizde dolaşmaya devam eder. Sokrates'in doğuştan gelen bilgisinin doğru ya da yanlış olduğunu düşünmek öznel bir bilgi olsa da rasyonel olarak reddedilebilmesi pek kolaydır. Bu olay, aslında diğer öznel bilgiler içinde var olabilir fakat henüz bunun metodunu bilmiyor oluşumuz bu metodun olmadığı anlamına gelmez. Yani e göre bilgi, kendi kendini hakikatin önünde, "e göre bilgi hakikate göre doğrudur" beyanıyla bir kez daha kanıtlamış olur.

Varlık Felsefesi

"e rağmen: Acı, keder ve duyuların yanılmasına rağmen varlık vardır."

İgnis Hortus'a göre varlık "e rağmen" vardır. Yani bir diğer deyişle Dünya üzerindeki kötü ve çirkin vukuat topluluğunun birleşmesi, üstüne üstlük hissiyatın ve idrakın insanı kandırma ihtimali eklendiği zaman bile varlığın var olması durumudur. Tıpkı e göre bilgide olduğu gibi var olan bir elementin acı çektirmesi veya yanlış idrak edilmesi onun var olma değerine ya da kriterine pek de etki etmez. O, var olmaya -kendisi hakkında yok dense de- devam eder. Çünkü evrenimizde süreklilik esastır. Bir şey birden var olup birden yok olmaz. Bunun tam tersinin yanlışlığı da geçerlidir. Bu süreklilik bilgisi de eklendiği zaman apaçık görülür ki acı, keder ve duyuların yanılmasına rağmen varlık vardır.

Konu ne zaman ontoloji olursa olsun varlık vardır denen kişiye atılmak istenen gol, genellikle "Ama duyularımıza nasıl güvenebiliriz?" argümanıyla birlikte birkaç illüzyon olmakta. Aydınlanma Çağı'nda felsefe yapıyor olsak gerçekten de güzel ve incelenmesi gereken bir soru olabilirdi. Fakat 21. yüzyılın 2019 senesinde cevabının pek kolay olduğu bir soru olarak karşımıza çıkıyor. Bunun da en tatmin edici cevabı tabii ki de e göre bilgi ile e rağmen varlığın sentezi olacaktır. Çünkü, "Ben bunu kırmızı görüyorum fakat yeşil demek ki varlık yok." tipindeki bir beyan, e göre bilginin ışığında "Sen kırmızı görüyor olabilirsin fakat bu, onun yeşil olmasını etkilemediğinden idea vardır." şeklinde geri çevrilebilir.

Sokrates'in İdealar Dünyası'na göre bu Dünya üzerinde gördüğümüz her şey İdealar'ın bir gölgesi gibidir. Asıl var, İde'nin ta kendisidir. Bir diğer deyişle aklın sunduğu fikir var olduğundan çevrede görülen cisimler, o ide'lerin birer ürünüdür. Akıl -tartışmasız bir şekilde- var olduğundan İdealar Dünyası da vardır. İdealar Dünyası da var olduğu için varlık otomatik olarak var olmuş olur. Birçok ilahiyatçı İdealar Dünyası'nı cennet olarak yorumlar. Buradaki gördüklerimizin pek bir gerçeklik sunmadığını asıl hakiki yaşamın ölümden sonra gerçekleşecek cennet yaşamı olduğu fikri ile benzerlik içermediğini inkar etmek riyakarlık olurdu. Fakat burada atlanan iki nokta vardır:

Nokta 1: Ne Sokrates ne de Platon ölümden sonra İdealar Dünyası'na gidiş olacağını belirtmemiştir. İdealar Dünyası ile içerisinde mevcut olarak bulduğumuz, yaşadığımız Dünya onlara göre içkin olmalıdır. Çünkü İdealar Dünyası'nı yaratan şey Tanrı değil insanın aklıdır. Kalem dendiği zaman akla gelen ilk imge en kaba kabirle kalem ideasıdır ve asıl gerçek var odur. Bu ideaları ilerleyerek ideal'e dönüşürüz. Yani aslında görünür ki idealar günümüz dünyasını pek çok etkiler. Platon'un ütopyası Devlet, ideal devleti anlatır. İdeal devletin anlatımı için öncelikle ihtiyacımız olan şey sayıları bolca olması gereken idea'lardır. İdeadan ideale olan süreç hariç olmak üzere oraya çıkan ideal ürün hiçbir zaman gerçek ve var olamayacak kadar mükemmeldir, idealdir. İşte tam da bu nedenledir ki İdealar Dünyası, cennet olamaz. Eğer İdealar Dünyası'na cennet dersek cennetin var olmayacak kadar mükemmel bir yer olduğunu savunmuş oluruz.

Nokta 2: "Burada gördüklerimiz gerçek değil, asıl gerçek öldükten sonra." düşüncesi dinlerin orijinal fikri değil mezhep fikirlerdir. Çoğunlukla tasavvuf -bir diğer adıyla sufilik- öğretisi olan bu düşünce kutsal metinlerde bir karşılık bulmaz. Hatta birçok kutsal figür, varın var olduğunu vurgulayarak resmen tasavvufun tabutuna bir çivi çakmıştır. "Hiç ölmeyecekmiş gibi dünyaya çalış, yarın ölecekmiş gibi de ahirete çalış." hadisinden de rahatlıkla anlaşılır ki bu dünya tasavvuf ekollerinin belirttiği kadar değersiz değildir. Bu konuda Descartes'ın da söyleyecekleri var: "Aldatmaz olduğu için de Tanrı’nın bildirdiği doğrudur." yani sevgili düalist filozofumuz burada, bir şey vardır çünkü Tanrı, var ettiğini aldatmaz ona fake atmaz demek istiyor.

Din felsefesi hakkında ortaya argüman atıldığında öncelikle varlığın var olması ardından da Tanrı'nın var olması ispatlanır. Çünkü tanıma göre Tanrı, varlığı var eden yani aslında yaratan olduğu için varlığın varlığının ispatlanması işleri kolaylaştırır. Ontolojik çalışma yapan birçok filozof tam da bu sebeple olacak ki teoloji alanına da girmiştir. Tabii ki bunun en iyi örneği varoluşçuluk olsa gerek. Bu rasyoneliteden tamamen uzak ahmak akıma yazımda yer bile vermek istemezdim fakat konu varlık felsefesi olduğu zaman ne yazık ki rol çalıyorlar. Camus ve Sartre, sakın ha kaçmayın! Şimdi sizi didikleyeceğim.

Aslında özgürlük ve bireysellik hakkında söyledikleri gerçekten de çok güzeldir. Fakat bu, yine de varoluşçuluk akımının tutarsızlığını engellememektedir. Varoluşçuluğa göre, varız. Ve hatta ileri giderek der ki, "Varoluş özden önce gelir." ya Rab'bel alemin bu kadar da güzel bir sözdür! Bunu çok basit bir şekilde anlatmak istiyorum. Mesela tırnak makasını ele alalım. Bu şey, var fakat ne işe yaramakta? Bir diğer deyişle tırnak makası varlığının özü nedir? İşte bu özü sonradan temin eder. Bu özü temin edişte insan doğrudan rol oynar. "Varlığı olan tırnak makasının özü, tırnağı kesmektir." tanımını insan yapar ve bu şekilde de görülür ki varoluş, özden önce gelmiştir.  Peki ya tırnak makası yerine daha komplike bir şeyi inceleyelim, insanı. Peki ya insana özünü kim yüklemiştir? Dindarlara göre Tanrı, bilim insanlarına göre evrimin bir süreci olabilir fakat varoluşçulara göre cevap başka bir insan. Başka bir insan, sizin ne olduğunuza karar vererek özünüzü belirlemiş olur. İşte özgürlüğe ve bireyselliğe de yapılan övgünün sebebi budur çünkü yanlış özüt ile sulanmak bir insanın karşılaşabileceği en kötü ontolojik sancıdır.

Yahu varoluşçuluk hakkında eleştireceğiz dedik ama övüverdik iyi mi? Neyse şimdi geliyoruz eleştirmeye. Varoluşçuluğa göre; Tanrı yoktur, anlam ve varlık vardır. Boom! Tutarsızlık şhow! Peki ya neden tutarsızlık olsun ki? Emin olun bunun da cevabı oldukça basittir. Tanrı, -tanımı gereği- var eden ve var ettiklerini özütleyen bir varlıktır. Bu durumda onsuz bir şekilde varlığın var olma ihtimali pek düşüktür fakat hadi diyelim ki Tanrı yok fakat varlık var; ama asla ve kat-i suretle Tanrı'nın olmadığı bir yerde anlamın olduğu kabul edilemeyecek bir rasyonel duvardır. Nihilizmi ele alalım. Kendisinin öğretilerini sevmesem de, "Canavarla dövüşürken canavara dönüşme." öğüdü gerçekten kulağa küpe edilesi. Her neyse nihilizme göre; varlık yok, anlam yok, Tanrı yok. Bingo. Tamamen tutarlı ve rasyonel bir bakış açısı izliyor.

Descartes, Sartre'e karşı:

Descartes: "Kesin olan bir şey var. Bir şeyin doğruluğundan şüphe etmek. Şüphe etmek düşünmektir. Düşünmekse var olmaktır. Öyleyse var olduğum şüphesizdir. Düşünüyorum, o halde varım. İlk bilgim bu sağlam bilgidir. Şimdi bütün öteki bilgileri bu bilgiden çıkarabilirim."

Sartre: "Ben düşünceyim: Bu nedenle düşünmeyi durduramıyorum! Bana göre kendimi düşünmekten alıkoymadığım için varım!"

Henüz kendi e rağmen varlık fikrimden bahsetmediğimin farkındayım. Fakat ontoloji hakkında genel bir bilgiye sahip olmamız gerekti ve ben, hazır yeri gelmişken, varoluşçuluk hakkında yazmak istedim. Artık düalizm, egzistansiyalizm, nihilizm ve hatta rasyonalizm akımlarının varlık hakkındaki yorumlarını az buçuk biliyoruz. İşte e rağmen varlık hakkında konuşmanın tam zamanı.

Her felsefe alanında var kabul fakat varlık felsefesinde filozofların yaşantıları ve tecrübeleri fikirlerini oluşturmakta çok büyük rol oynuyor. Schopenhauer'un kalitesiz yaşamında nihilist tutumlar sergilemesi, Hegel'in bir eli yağda bir eli balda bir şekilde "Ağbi ideaların diyalektiği ile tez, anti-tez yaww." sunması kadar doğal bir şey olamaz. Fakat burada yaptığımız en büyük yanlış onların yaşam tecrübelerine dayandırdıkları bu tutumları, sadece onların tecrübeleri olduğu için yanlışlamamız olacaktır. Örneğin Spinoza koyu dindar bir Yahudi iken aforoz edilmesiyle birlikte birçok felsefe takipçisi tarafından panteist olarak yorumlanıyor. Bence panteist olmasa da insanların yegane yorumu yaşadıklarından ötürü teizme karşı soğması ve alternatif bir inanç sistemi oluşturması üzerinedir. Sırf teizmden "atıldığı" için panteizme yönelmesi belki doğru olabilir fakat bu tutum yüzünden seçtiği ve geliştirdiği panteizmin yanlış olamayacağı anlamına gelmez. Bir başka örnek vermem gerekirse Nietzsche için "Yaşamı çok zorlu olduğu için nihilist olmuş, o zaman nihilizm yanlıştır." yorumunun şapşallığıdır. Her insan, yaşamından birtakım tecrübeler edinerek düşünce sisteminin değişmesine izin verebilir. Bundan daha doğal bir şey olamaz herhalde. Fakat sırf yaşanmışların üzerine bu tespitleri yapmış olmalarından ötürü bu tespitleri tek kalemde sırf bir tecrübe ürünü olduğu için çizip atmak bence yapılacak en büyük felsefi hatalardan biri olsa gerek.

Yorumlamalar ve felsefi argümanlar bu cephede, yani yaşanmışlıklar etrafında şekillendiği için varlık felsefesi de bundan nasibini alır. İnsan biyolojisinin en hayret edilecek noktası kendisini her daim hayatta tutma istediği olsa gerek. Bu öylesine bir sistemdir ki, sadece sıradan organların sıradan işlevlerini düzenlemekle kalmaz aynı zamanda psikolojik ve düşünsel bir kalkan yaratmaktan da çekinmez. Başarısız bir romantik bir ilişkinin sonunda, "Boş ver abi zaten orospuydu." diyerek kendisinde asla suç aramamak bunun en radikal örneklerinden biri olmalıdır. Aynı şekilde başarısız bir evliliğin sonunda elinde avucunda hiçbir şey kalmayan insanların kendilerini sorgulamak yerine karşısındaki ya da karşısındakinin ailesini suçlamak yapacağı ilk adım olarak istisnasız gözler önünde olur. Çünkü asıl hatanın kendilerinde olduklarını öğrendiklerinde -aslında keşfettiklerinde kelimesi burada daha doğru olacaktır- bunu kendilerine yedirmeyecekler ve bir ömür boyunca "Ben bunu nasıl yaparım?" düşüncesi beyinlerini kemirecektir. En iyi ihtimalle kendilerine 9mm baretta mermisi sıkıp tavana da asabilirler. Bunun farkında olan hayatta tutma sistemi asla ve asla kendine toz kondurmaz.

"anlam yok." adlı yazımda hayatta kalma mekanizması ve hayatı anlamdırma gayesi arasında tespiti için çok da dahilik istemeyen bir ilişki olduğunu zaten dile getirmiştim. Birinin anlam var ya da yok denemesinin bir numaralı sebebi elbette kendisini hayatta tutmaktır. Varlığın var olması ya da varlığın yok olması, Sartre'ın deyimiyle hiçliğin var olması, anlam ile oldukça içli dışlı olan elementlerden biridir. Etrafımızda gördüğümüz ve var olduğunu sandığımız şeylerin aslında yok olup birer illüzyon olduğunu savunmak, anlamsızlığı savunmak ile tam anlamıyla aynı şeydir. Burada da devreye e rağmen varlık girer. Varlığın var olduğunu kabul etmek dolaylı olarak acının, elemin ve kederin varlığını kabul etmek olduğundan kabulünün en zor gerçekleştirildiği alandır. Fakat bilinmelidir ki acıya ve kedere rağmen varlık vardır, yani e rağmen varlıktır.

Yaşanmışlıkların vermiş olduğu tecrübeyle yola çıkılarak yapılan felsefik yorumların yanlış olmama ihtimalini söyledikten sonra e rağmen varlık olduğunu iddia etmek ilk başta bir tür tutarsızlık gibi gelebilir. Fakat e rağmen varlık sadece keyfin varlığını savunup acının ve kederin varlığını inkar etseydi tutarsız olurdu. Bu yüzden rasyonel bir e rağmen varlık anlayışı için ya "Acıya rağmen varlık vardır." ya da "Keyfe rağmen varlık yoktur." denmesi gerekmektedir. Peki ya neden hiçlik olduğunu kabul etmek yerine varlığın olduğunu kabul ediyorum? Descartes'ın sözünü bir kez daha hatırlatmak istiyorum: "Aldatmaz olduğu için de Tanrı’nın bildirdiği doğrudur." Burada sorulması gereken soru var olmak mı daha katlanmaz bir acı mıdır yoksa yok olmak, hiç olmak mı?

İnsanların birçoğu hiç var olmamayı, var olmaya tercih ederler. Bundan daha anlaşılır bir şey olmasa gerek çünkü varlık e rağmen vardır. Fakat en çok karşılaştırılan şey şudur ki; insanlar yok olmayı değil, hiç var olmamayı tercih ediyorlar. İlk aşamada farksız gibi gelse de aralarında çok mühim farklar vardır. Yok olmak sadece maddesel olarak mümkün olur. İdeası -aslında daha Türkçe bir tabirle fikir mirası- daha Dünya üzerinde olur ve kendisinin varlığını bilen insanlarca en az 2 ya da 3 nesil daha devam ettirilir. Bu, kendisine değil kendisinin varlığına şahitlik eden insanlar için çok ağır bir koşuldur. Dün var olup bugün yok olan bir şeyi kabul etmek inanılmaz zor bir şeydir çünkü evrenin kurallarından biri de sürekli olmaktır. Beyin herhangi bir süreksizlikle karşılaşacağı zaman afallayacaktır ve bunu kimse istemez. Hiç var olmamak ise ideasının dahi Dünya'da bulunmayacağından ötürü kendisinin fikir mirasının asla bulunmayacağı ve hiç kimsenin bundan etkilenmemesi anlamına gelir. Ayrıca hem evrenin hem de beynin en sevdiği kural olan sürekliliğe de ihanet edilmemiş olur. Uzun lafın kısası insan, var olma anlamında çok sert düşünür. Ya kökenden yok olmak ister, ya da dibine kadar var olmak. Dünya'ya bir kere gelerek var olma hatasına düşmüş olduğundan "Keyfe rağmen varlık yoktur." demek kendi varlığına da bir darbe vurmak anlamına gelir ki bir insanın kendisine yapacağı en büyük kötülük bu olsa gerek. Çünkü var ideası artık çevresindeki herkesi etkilemiştir ve yok ideası bunun önüne geçemez. Daha cesur ve süslü anlatımlardan uzak bir tabirle insan, ödlek bir canlı olduğu için var olmayı, önceden var olup sonradan yok olmaya tercih eder, hiç var olmamayı istese dahi.

Çözüm çok basit. "Kesin olan bir şey var. Bir şeyin doğruluğundan şüphe etmek. Şüphe etmek düşünmektir. Düşünmekse var olmaktır. Öyleyse var olduğum şüphesizdir. Düşünüyorum, o halde varım. İlk bilgim bu sağlam bilgidir. Şimdi bütün öteki bilgileri bu bilgiden çıkarabilirim." Var olduğumuz bilgisi, temin ettiğimiz ilk bilgidir ve kimine göre var olmamamız bu bilginin hakikatına gölge düşürmez. Öncelikle var olduğumuz bilgisi çerçevesinde diğer bilgileri temin ederiz. Var olduğumuz bilgisine yanlış dersek bu zamana kadar temin ettiğimiz bütün a priorik ve dolaylı olarak a posteriorik bilgilerinin hepsini yanlışlamış oluruz. Ne çuvallama ama?! Tarih sahnesinde on binlerce yıl bulunan insan rasyonalitesiz buraya gelmiş olamaz herhalde, değil mi?

Ahlak Felsefesi

"e mutlak: Tarihsel dönemlerde yapılan eylemlerin önsemsizliğiyle birlikte insanlığa mutlak (olan) ahlak yasası vardır ve buna toplumun her bir bireyi muhtaçtır."

Not: Normalde ahlak felsefesiyle din felsefesini bir şekilde inceler ve yasanın buyruğunu Tanrı'ya bağlayarak keyfi ahlak tanımlarından uzaklaşmanın bir metodunu izleyerek daha rasyonel bir çalışma ortaya koyarım. Fakat "Tanrı varsa, ahlak da vardır." gibi bir basitlik yapmak istemediğimden etiğe dair düşüncelerimi Tanrı'ya temellendirmeden yapmaya gayret edeceğim.

İgnis Hortus'a göre ahlak "e mutlak" ahlaktır. Yani bir diğer deyişle yazılı veya değil evrensel bir ahlak yasası vardır. Bazı dönemlerde kötücül eylemler övülmüş olsa da kötülüğün kötülük olduğu bilgisi e göre bilgiden şaşmaz ve kötü, kötü kalmaya devam eder. İşte tam da bu nedenledir ki tarihsel dönemlerde yapılan eylemlerin önemsizliğiyle birlikte insanlığa mutlak ahlak vardır ve her dönemin her toplumunun her bireyi bireysel olarak ihtiyaç duyar.

Bilgi, varlık ve sanat felsefelerinde değil ama insanlar iki felsefedeki fikirlerince oldukça yargılanıyorlar. Ahlak ve din felsefeleri. Bu felsefe türlerinden fikir beyan edildiğinde hangi cephe olduğu fark etmeksizin diğer cephe gerçekten de çok sinirleniyor. Örneğin Tanrı'nın varlığını mutlak olarak kabul eden ve bu bilginin doğruluğuna varlığın var olduğunu kadar emin olan bir teist, başka birinin "Bence mutlak doğrulukta bilgi yok." demesine sinirlenmeyip "Bence Tanrı yok." denmesiyle küplere biniyor. Cahillikten başka bir şey değil. Çünkü aklını çalıştıramıyor ki, mutlak doğru yok demek dolaylı olarak aslında inanmış olduğu Tanrı'nın yok olması anlamına gelsin. Diğer felsefe türlerinin beyanlarında ben de sinirlenmiyorum çünkü bana ne? Fakat konu etik oldu mu, bende sinirden yumruğumu ısıracak konuma gelmiyor değilim.

"Ahlak yok, iyi ile kötü anlamsız..." Of of of... Şu cümleyi yazmak bile kanımın çekilmesine neden oldu. Şu tarihe kadar yapılan katliamlar, cinayetler, tecavüzler, hırsızlıklar ve daha aklıma gelmeyen daha birçok kötülüğün anlamsız olduğunu söylemek bu eylemlerin kurbanlarına yapılacak en saygısızca şey olurdu muhtemelen. Yani o yüzden sağda solda felsefe okuduğunun ahkamını kesmek için hipster hipster, "Yok yawww abi eskiden hırsızlık övülürdü, şimdi de bizim ülkede övülüyor :D:D:D" diye atıp tutarken ne dediğinin farkında ol.

İyi ve kötünün varlığı hakkında konuşmak sanırsam ki en kolay şey olacaktır. İyi ve kötünün bırakın yok olduğunu söylemek, var olmadığına dair şüpheye girmek bile bir nevi şapşallığın daniskasıdır. İyi ile kötünün var olmadığını söylemek için ya gamsız bir puştun teki olmak ya da bu Dünya'dan olmamak gereklidir. Birtakım kötülüklerin kurbanlarının çekmiş olduğu çilelere anlamsız argümanıyla değersizleştirmek, kendini kendinden değiştirleştirmekten başka bir şey değildir. Ya da Sokrates haklıdır, siz kötülüğü cahilliğinizden ötürü yapıyorsunuzdur.

Sokrates'e ve elbette Platon'a göre ahlak ile bilgi inanılmaz derecede iç içe. Bir insan kötülük yapıyorsa, onun kötü olduğunu bilmeyen bir cahil olduğu için yapıyordur. Hatta ileri giderek bilmemek ve bilmemeye karşı set çekmek de bir kötülük olarak tanımlanır. Erdem, Antik Yunanlıların konuştuğu ilk konulardan birisidir. Oğlancılığın kötü bir şey olup olmadığını tartışan bu Antik Yunanlılara göre erdem, bilge olmaktır. Bilge olan erdemlidir. Çünkü bütün kötülüklerin ne olduğunun farkındadır ve bunları yapmaya yeltenmez. Bu fikir bana oldum olası hep Sokrates'in insana kötülüğü yakıştıramamasından yaptığı bir tespitmiş gibi gelir. Çünkü bir tren gidiyor ya 5 kişiyi ezecek ya da 1 kişiyi ezecek gibi tuzaklı sorular haricinde bir eylemin kötü olup olmadığına dair inanılmaz kıvrak bir akla sahip olmasına pek gerek yoktur.

Kant, Kant, Kant... Benim biricik filozofum... Nasılsın? Ödev ahlakı değil mi? :D Övgüler başlasın. Kant'a göre iyi olmak bir ödevdir. Yuh bu kadarmış falan. Şaka bir yana Kant'a göre eylemler ikiye ayrılır; zorla yaptırılan eylemler ve özgür irade ile yapılan eylemler. Ödevin temelini özgür irade ile yapılan eylemler oluşturur. Çünkü zorla yaptırılan eylemler her ne kadar ödeve uygun değilse de zorla yaptırıldıklarından o eylem kişinin iyi insan ödevini etkilemez. Durum bu olunca özgür irade ile yapılan eylemler bir ödevin parçası olarak iki aşamada incelenir. Ödeve uygun eylemler ve ödevden doğan eylemler. Ödeve uygun eylemler Kant'a göre iyi'dir. Ödevden doğan eylemler ise ödev ahlakının bir elemanı olmasa da ondan etkilenebilmesi ile ilişkilendirilir.

Kant'a göre bir eylemin ahlaki olması için, o eylemden herhangi bir çıkar beklememelidir. Eğer çıkar için iyilik yapılırsa o, ödeve uygun olmaz. Ayrıca ödev, akıllı insanın işidir. Çünkü insan, ödevini a priori olarak kendi kafasını çalıştırarak bulur. Birine bir iyilik yapmak için her seferinde imkanınız olmayabilir. Bunu Kant da düşünmüş olacak ki, iyiliğin yapması gerektiğini düşünmeniz bile ödeve uygun olarak yorumlanır. Kant'a göre ödev ahlakı, kendi kendine gelişen olguların topluluğu olarak değil zaten olması gereken olarak yorumlanır. Bu, "olması gereken" herkeste -bir diğer deyişle akıllıda- herhangi bir karşılık bulabilir.

Kant sen çok şeker bir adamsın ya bak harbi diyorum şakasız. Ahlak, zaten olması gerekendir fakat a priori ahlak anlayışı sayesinde herkes kendi ödevinin peşinden koşarak aslında evrensel olan bir kurallar zincirine bağlıdır. Kant'a göre değil ama benim onun düşüncelerinden çıkardığıma göre a priori olarak elde edilen ahlak kavramı her aklı selim insanın bulduğu ahlak anlayışı olduğundan evrenseldir, mutlaktır. e mutlak ahlak, gücünün birazını Kant'tan birazını da John Locke'un liberalizminden alır. İyi de John Locke, evrensel bir ahlak yasasının olmadığını söyleyenlerden. Bu durumda e mutlak ahlak, nasıl olur da John Locke'dan güç alır?

John Locke, daha önce de değindiğim "Burada hırsızlık kötü görülür fakat başka zamanlarda, başka toplumlarda övülür." hatasına ne yazık ki düşmüştür. Hırsızlık, belli başlı kişiler tarafından kötü olarak yorumlanmasa da gerek Kant'ın ödevine göre, gerek benim e mutlak ahlakıma göre hırsızlığın kötü olması apaçıktır. Yani birilerine göre hırsızlığın kötü olmaması, hırsızlığın kötü olduğunun gerçekliğine ve mutlakiyetine asla zarar vermez. Locke'a göre eğer evrensel bir ahlak yasası olsaydı bunun için şu an tartışmıyor olurduk. Doğuştan bir şekilde bunun farkında olacağımdan herhangi bir tartışmadan uzak bir şekilde yasaya göre yaşamaya devam ederdik. Bu nedenle olacaktır ki Locke zihni boş bir plağa benzetir. Yaşananlar ve tecrübeler bu plağı doldurarak devam eder. Fakat Locke'un atladığı nokta şu olacaktır ki evrensel ahlak yasası Sokrates'in bahsettiği gibi doğuştan bilgiyle değil Kant'ın a priori bilgisiyle gelir. Bu yüzden "Hani ben doğuştan beri ahlak yasasını bilmiyorum, demek ki yok." minvalinde bir yorum yanlış olacaktır çünkü yasanın varlığı doğuştan değil akıldan gelir.

Doğuştan gelen bir ahlak yasası yok dese de Nietzsche gibi tamamen ahlakı çöpe atmaz. Ona göre ahlak üç aşamada incelenir: kutsal yasa, vatandaşlık yasası ve ahlak yasası. Kutsal yasa adından da anlaşıldığı gibi Tanrı'ya temellendirilir. Vatandaşlık yasası, yaşanan memlekete yapılan suç ile ilişkilendirilir. Ahlak yasası da erdem ve kötülüğü içerinde bulunduran bir yasalar topluluğudur. Locke'a göre özgürlük ve akıl ahlakın işlenmesinde en önemli şeylerden biridir. Öyle ki ahlakın, matematik gibi anlatılması gerektiğini savunur. İgnis Hortus'un e mutlak ahlakı da Locke'un ahlak yasasından ve özgürlükçü liberal düşüncesinden güç alır. e mutlak ahlak, hiçbir şekilde doğuştan geldiğini iddia etmez. Bu nedenle görülür ki Locke ile asla ve asla tutarsızlık yaşamaz.

e mutlak ahlaka göre ahlak, Kant'ın ödevi ile Locke'un ahlak yasasının sentezidir ve buradaki iyi-kötü-erdemli-değersiz (erdemsiz) tanımları tipikleşmiş ahlak yasalarının tanımladıklarından farklılaşır.

İyi: SADECE kendine iyiliği dokunan eylemleri yapmak ve olması gerektiği gibi a priori davranma işidir. Dengeli beslenmek, spor yapmak gibi sadece bireyi etkileyen eylemler burada değerlendirilir.

Kötü: SADECE kendine kötülüğü dokunan eylemleri yapmak ve olması gerektiği gibi davranılmasa da çok büyük problemler yaratmayan eylemler bütünüdür. Sigara içmek, oburluk ve temellik etmek, alkol tüketmek gibi sadece bireyi etkileyen eylemler -yani aslında diğer insanların hak ve özgürlüklerini kısıtlamayan eylemler- burada değerlendirilir.

Erdemli: Kendisi için ne yaptığından tamamen bağımsız olarak çevresindeki kişilere kendi çıkarları için olmadan iyilik yapma durumudur. Yaşlı birinin torbalarını taşımaya yardım etmek, hayır kurumlarına bağışta bulunmak gibi birden fazla kişiyi etkileyen eylemler burada değerlendirilir.

Değersiz: Kendisi için ne yaptığından tamamen bağımsız olarak çevresindeki kişilere her ne tür niyetle yapılmış olursa olsun kötülük yapma durumudur. Birini öldürmek, tecavüz etmek, şiddet uygulamak gibi birden fazla kişiyi etkileyen eylemler -yani aslında diğer insanların hak ve özgürlüklerini KISITLAYAN eylemler- burada değerlendirilir.

e mutlak ahlakın diğer ahlak anlayışlarından ayrıldığı en kesin çizgi, kendi tanımlarına göre, kötü olarak tanımlanacak bir davranışı yapan birinin erdemli olabileceği üzerine kurulur. Aynı şekilde iyi olarak tanımlanacak bir davranışı yapan birinin de değersiz olabileceği yine e mutlak ahlak ile mümkündür. Bunun için iki kişinin örneğini verelim:

A kişisi. Çok çalışkan bir insan ve idealleri doğrultusunda çalışmaya bayılıyor. Fakat onun da kötü bir alışkanlığı var, sigara. Çalışmasıyla iyi bir eylem gösterse de sigara içmesiyle birlikte kötü bir davranış sergiliyor. A kişisi, sağ olsun, herkesin derdine koşuyor ve yardım etmekten asla çekinmiyor. Bunu yaparken de niyeti "Yarın öbür gün benim de ona işim düşer." olarak değil insanları mutlu etmek olduğu için yapıyor. Bu A kişisi, kötü olarak sınıflandıran sigara içme eylemini yapıyor olsa da değersiz biri değil aksine erdemli biri. Çünkü kimsenin hak ve özgürlüklerini zedeleyici bir anlayış içermiyor, ödevini yapıyor ve olması gerektiği gibi.

B kişisi. Çalışma düzeyi anlamında tamamen sıradan biri olsa da B kişisinin en sevdiği hobilerinden biri mutlaka her gün yarım saat yürümek. Kendine tamamen sağlıklı bir şekilde bakıyor ve dinç. Alkol ve sigara tüketmeyerek iç organlarına saygı duyuyor. Fakat onun da kötü bir alışkanlığı var, cinsel taciz. Sokaktaki ve toplu taşıma araçlarındaki insanların kim olduğuna bakmaksızın onların istemedikleri bölümleri elliyor, laf atıyor, gerekirse de zeytinyağı gibi üste çıkıyor. Bu B kişisi, iyi olarak sınıflandırılan spor yapma eylemini yapıyor yapmasına da bu onu değersiz biri olmasını engelleyemiyor. Çünkü hak ve özgürlükleri zedeliyor, ödevini yapmıyor ve olması gerekenin bir hayli dışında.

Yani aslında e mutlak ahlaka göre, bir kişinin erdemli ya da değersiz olması onun iyilik veya kötülük yapmasına göre değil erdemli ya da değersiz bir eylem yapmasıyla ilişkilidir. Kendi kendine bir kötülük etse dahi bir kişi erdemli olabilir. Aynı keza kendine iyilik etse dahi bir kişi değersiz olabilir. Yukarıda da belirtildiği gibi erdem ve değer farkı birinin özgürlüğünü baltalamak ile mümkün olabilir. Kimsenin özgürlüğününe dokunulmadığı sürece herkes erdemli biri olmaya adaydır. Bu yüzden ödevini yapan ve a priori ile ahlak yasasına kavuşan herkesin erdemli olması değersiz olmasından çok daha kolaydır.

Kötü olan fakat değersiz olmayan eylemler, herhangi birini etkilemeye başladığı zaman değersiz bir eyleme dönüşebilir. Örneğin alkol almak tek başına kötü bir eylem iken zil zurna sarhoş olmanın vermiş olduğu iradesizlikle şiddet uygulamak değersiz bir eylem olur. Bu da bize apaçık gösterir ki iradesini ve aklını gösterebilen, ortaya koyabilen herkesin -değersiz bir eyleme dönüşmedikçe- kötülük yapma hakkı vardır ve bu hak, onun erdemliliğinden kaybettirmez. Buradan da görülmesi daha da kolaylaşır ki e mutlak ahlak vardır.

e mutlak ahlak adına eylemler şaşılmayacak derecede 4 şekilde incelenir. Bunlar: e mutlak iyi, e mutlak kötü, e mutlak erdemli ve e mutlak değersiz olmalıdır. Yukarıda verilen tanımlamalar ışında bu kelimeler kullanılır. Bu kelimelerin kullanılmasının sebebi her seferinde, "Yapılması kötü fakat kişiyi değersiz yapmayan eylem." ibaresini kullanmamak içindir. İçerisinde bulunan "e mutlak" ifadesi zaten bu tanımları ifade ederek devasa bir notasyon kalabalığından kurtarır. Örnek vermek gerekirse:
  • kitap okumak e mutlak iyi
  • mastürbasyon yapmak e mutlak kötü
  • hayır kurumuna bağış yapmak e mutlak erdemli
  • kendi potansiyelini görememek e mutlak değersiz
eylemler olarak tanımlanabilir ve bu kelimeler bu şekilde not edilebilir. Bu şekilde kullanımın hem Kant'ın ödevine, hem Locke'un ahlak anlayışına ters düşmesi imkansızdır. Çünkü eylemler, senaryosu ne olursa olsun belirli bir iyi-kötü-erdemli-değersiz dörtgeninde gider gelir. Tipik bir e mutlak değersiz, e mutlak kötü ya da e mutlak iyi olabilir. Örnek vermek gerekirse yalan söylemek e mutlak değersiz bir eylemdir. İçeri giren silahlı bir kişi sizin bir arkadaşınızı öldüreceğini nerede olduğunu sorsun. Siz de yalan söyleyerek hedef şaşırttınız ve onu kandırarak başka bir yere gitmesini sağladınız. Normalde böyle bir davranışınız e mutlak değersiz olması gerekirken e mutlak erdemliye dönüşür. Bu tek başına incelendiğinde Kant'ın ödev ahlakında yapılmaması gereken, ahlaken kötü bir davranıştır. Fakat Locke'un ahlakıyla sentezlendiğinde birinin "yaşama hakkını" güvence altına aldığınızdan değer kazanır ve e mutlak erdemli oluverir.

Sanat Felsefesi

"e kadar: Sanat, evrensel güzeli temin etme çabasına kadar sanattır."

İgnis Hortus'a göre sanat, "e kadar" sanattır. Yani bir diğer deyişle evrensel güzellik anlayışının çervesinde sanat, güzeli bulana kadar yapılır. Çünkü sanat, diğer bütün eylemlerin haricinde ruhi bir haz için vardır ve hazzın özünü bulmak ancak ve ancak sanatın güzeli ile mümkün olabilir. Bir fenomen olarak güzel, idea olarak incelenebilir fakat bu zaman da İdealar Dünyası ile bizim Dünya'mız arasındaki güzellik anlayışının farklı olup olmadığı tartışma konusu olabilir ve bunun tartışmaya açılması da güzellik anlayışının evrensel olup olmadığının tartışmasını doğurabilir. Bunun cevabı basittir, şöyle ki;

  • İdealar Dünyası gerçek ontolojik varlığın bulunduğu yerdir.
  • İdealar Dünyası içerisinde hakikati barındırdığından ruhi haz verir.
  • Birkaç hormonun yapay olarak harekete geçirilmesi değil doğrudan ruha etki eden hazın kaynağı güzelliktendir.
  • Demek ki İdealar Dünyası içerisinde güzeli barındırır.
  • Güzel, ontolojik olarak vardır ve evrenseldir. Çünkü e göre bilgi ve e rağmen varlık ile desteklenen felsefe e kadar güzele götürür.
Şimdi dürüst olmam gerekirse ki sanat felsefesi, diğer felsefe alanları içerisinde en az çalıştığım alandır. Bunun sebebi sanata ilgi duymamak değil, diğer konuların daha ilgi çekici olmasıdır. Örneğin din felsefesinin problemleri çözüldükten sonra diğer felsefelerin problemlerinin çözülmesinin kolaylaşmasından ötürü din felsefesi, açık ara en sevdiğim felsefe türü olarak karşıma çıkıyor. Yukarıda yazdıklarım da tam anlamıyla benim görüşlerim değil sadece Sokrates'in İdealar Dünya'sı ile sentezlemek istediğim ufak bir notasyondu. Ruhani hazzın kaynağının güzellikten olduğunu düşündüğüm doğrudur fakat hakikati bilmenin ruhani olarak bir haz verdiğini düşünmem doğru değildir.

Sanat felsefesi kısımını çok uzun tutmamak için gayret edeceğim. Peş peşe düşündüklerimi söylemekten de çekinmeyeceğim. Evrensel güzellik anlayışı vardır, sanat sanatçının oyun alanıdır, ruh ve haz vardır, sanatın amacı güzeli bulmak olduğundan sanat e kadar güzeldir.

Sanat, gerçekten de özel olarak incelenmesi gereken bir konu. Çünkü diğer felsefik alanlara nazaran sanat felsefesi bir ihtiyaç değil lüks felsefesidir. Şöyle ki, kim olduğumuzu öğrenmeye çalışmak, hayatı anlamlandırmak, var ile yokun arasındaki farkları saptamak kesinlikle bir canlının ihtiyaç duyacağı şeyler iken keyiflenmek ve dolayısıyla haz duymak tamamen lüks olmalıdır. Sanat felsefesinin alanı da dolaylı değil, doğrudan bu olduğu için bana biraz "gamsız felsefesi" olarak gelmekte. Hemen tetiklenmeyin canım, olmaması gerek diye düşünmüyorum. Sanat, gerçekten çok değerli bir şey çünkü o olmasa büyük ihtimalle ya çevremizdekilere ya da kendimize zarar verecek kadar çok sıkılırdık. Yahu bunu da Schopenhauer diyor tabii ki!

Ruhani haz, güzellik gibi kavramlar kullanıldığından tabii ki hemen teizmin kapısını çalmalıyız. Teistik bir bakış açısıyla sanat felsefesi;
  • Tanrı yaratmıştır.
  • Tanrı içerisinde güzel özünü bulundurur çünkü Tanrı, ruhu var eden, kendisinden bahsedildiğine bile haz verir.
  • Tanrı'nın yarattığı her şey güzeldir çünkü güzelden güzel çıkar.
  • Evrensel güzellik anlayışı vardır.
olarak yorumlanabilir. Eskiden sanatın bir elitzm göstergesi olduğunu bilsem de günümüz için sanat, artık popüler kültür ve endüstri haline gelen bir eğlence sektöründen ötürü en varoş şehrin en varoş mahallesinde yetişen biri için de oldukça güzel hitabı uyandırabilir. Örneğin Kaplumbağ Terbiyecisi olarak bilinen tablo gerçekten de güzeldir ve bunun güzel olduğunu lise mezunu biri bile söyleyebilir. Hızlı tüketim, tek tipleşme gibi birtakım sosyal bilim tabirleriyle canınızı sıkmayacağım, korkmayın. 


Var olduğunu bilmek en az yok olduğunu bilmek kadar acı verici olduğundan varlık, e rağmen varlıktır. Bu nedenle İdealar Dünya'sının ruhani bir haz vermesi ve dolayısıyla içerisinde güzeli bulundurması pek de mümkün değil. Haz değil ama, acı verici olmayan bir şey varsa o da var ya da yok olduğunu bilmemektir. Çünkü bilgi e göre olsa bile mutlak var oluşu gerçekliğine gölge düşürmez. Sanat da bu acı ve kederden bir kaçış yolu olmalıdır. Sanatçı bunu oyun oynayarak atlatır, sanatı tüketen bizler ise onun içerisindeki güzelin vermiş olduğu ruh rahatlığıyla. Sanat için doğanın taklidi de derler. Fakat bence sanat bir taklitten çok oyundur. Çünkü sanat, bir nevi eğlenmeye yöneliktir ve oyun oynamak çok eğlencelidir!

Din Felsefesi

"e paralel: Tanrı, sevgiye paralel Tanrı'dır."

İgnis Hortus'a göre Tanrı, "e paralel" vardır. Yani bir diğer değişle Tanrı öğretisinin bir numaralı kural iman değil sevginin ta kendisidir. Bu konuda paralel kelimesi çok yerine bir kelimedir çünkü analitik geometri de bize gösterir ki paralel olan iki doğru, birbirlerinin aynısı değillerdir fakat aynı doğrultuda bulunduklarından eğimleri eşittir. Pozitif bilimlerin dilini bırakmamız gerekirse paralel olan iki doğru, birbirlerinin aynısı olmadan olabilecek birbirlerine en yakın ve ortak şeydir. Bu yüzden Tanrı sevgidir fakat sevgi Tanrı değildir. Bu tip yapılan tanımlamalar ise bizi e paralel Tanrı'ya getirir. Tanrı, sevgiye paralel Tanrı vardır.

Ahlak felsefesi bölümünde insanların birtakım felsefeler konusunda fikir beyan ettiklerinde diğerine pek saygı duymadığını ve çok sinirlendiğini dile getirmiştim. Bu felsefeler ahlak ve din felsefeleriydi. Ahlak felsefesinde iyi ve kötünün tanımı ile yorumu bu kızgınlığa yol açarken din felsefesinde bırakın Tanrı'nın varlığı yokluğunu anlatılan mitosların -yani daha keskin bir ifade ile dinlerin- var olup olmaması bile ateşli bir tartışma sebebi olmuştur. Teizm, daha öncelerinden beri var olduğu ve elbette uygun kalınması gereken bir doktrinler bütünü olduğu için ateizmden daha sistematik bir şekilde varlığını sürdürmüştür. Ateizm, herhangi bir doktrin, kitap, metin gibi bağlılık bildirmediğinden birçok kişinin farklı din yorumlarıyla etkilenerek kendi içerisinde agnostik ateizm, materyalist ateizm gibi çeşitli kollara ayrılmıştır. Bu yüzdendir ki aslında insanların karşıt olduğu ateizm türü, materyalist ateizm iken bunu bütün ateist topluluğuna yakıştırarak hataya düşerler. "Yok canım, metafiziğe yok dedikten sonra evrenin ezeli ve edebi olduğunu söylemek ve bunun da madde ile olması gerektiğini dile getirmek tam bir tutarsızlık. Bu nedenle ateist olmama imkan yok!" diyen biri aslında materyalist ateizmi eleştirmiştir fakat bundan nasibini tüm ateizm felsefesi almıştır.

Hani demiştik ya insanların en çok tetiklendiği felsefe türlerinden biri de din felsefesi diye: Ateizm fanatikleri teistleri; geri zekalı, boş beleş masallara inanan, ahmak, aptal, zeka kırıntısına dahi sahip olmayan, hipnoz edilmiş, iradeleri elinden almış, kendisini asla geliştirmemiş, önüne ne konursa inanan olarak tanımlarken teizm fanatikleri ateistleri; kötü, ahlaksız, sapık, sapkın, kafir, potansiyel cehennem yakıtı, yoldan çıkmış, dış mihrak ve ümmete zarar verecek insan olarak tanımlamaktan asla çekinmez. Bu her iki cephenin de yapmış olduğu -en hafif tabirle- aptallığı görmezden gelemeyiz. Teistler, mutlak var Tanrı'ya inanarak; ateistler de mutlak yok Tanrı'ya inanarak bu hatayı yapmaktadır. Aslında inanılması gereken ve bizim bu hatalardan uzaklaşmamızı sağlayacak olan Tanrı, e paralel Tanrı'dır çünkü o gücünü sevgiden alır.

Sokrates'in din felsefesi, felsefe tarihinin en karmaşık sorunlarından biridir. İdealar Dünyası'nı ortaya atması, birileri benimle konuşuyor iddiası ve herkesten farklı dini görüşleri sebebiyle idam cezasına çarptırılmaya çalışılması ile birçok kişi onun tek Tanrılı bir dinin peygamberi olarak yorumluyor. Fakat öte yandan çıkarıldığı mahkemede, o meşhur savunmasında, birçok Yunan mitoloji Tanrısına yeminler düzüyor. Bu da insanın aklına ister istemez, "Orada kelleyi kurtarmak için mi öyle davrandı yoksa gerçekten de bu mitoslara inanıyor mu?" sorusunu akla getiriyor.

Ben kesin bir dille kabul edemesem de birçok insana göre Kant ya agnostiktir ya da panteisttir. Kant'ın panteist olma reddiyatı, agnostik reddiyatından daha kolay olduğu için öncelikle Kant'ın panteist olmamasını incelemek istiyorum. Schopenhauer, Din Üzerine adlı metninde panteizmin rasyonellik ile uzaktan yakından bir ilişkisi olmadığını iddia eder. a priori'nin yaratıcısı Kant'ın rasyonalizm için felsefe yaratmadığını düşünmek çok cahilce olacağından Schopenhauer, Kant'ın panteizm ile vakit kaybetmediğini düşünmektedir. Panteizmin rasyonellikle ilişkisinin olmamasının sebebi de, "Dünya Tanrı'dır." tanımının herhangi bir soruyu ve sorunu çözmeyip yenilerini katması üzerinedir. Daha süslü bir tabirle ignotumun per ignotius açıklanır, yani bilinmeyene bilinmeye katarak.

Kant'ın agnostik oluşu Saf Aklın Eleştiri kitabındaki, Kozmolojik Delilin İmkansızlığı Üzerine adlı bölümünden temellendirilir. Fatma Nur Ağca'nın hazırlamış olduğu yüksek lisans tezinin konusu da Kant'çı bir yaklaşımla teist argümanlarının eleştirisi üzerine olmuştur. Tezde de belirtilene göre Kant'ın Saf Aklın Eleştirisi'nde belirttiği üzere: “zaman” ve “mekân” algının iki temel formudur. Bu formlar, bütün algılardan önce gelen algının önkoşullarıdır. Bunlar a priori, Kant’ın deyimiyle “salt algılar”dır. (Tezden doğrudan alınmıştır. Tez için link: tıkla) Kozmolojik Delil Argümanı'nı teistler çok sever ve kullanır. Caner Taslaman'ın Allah'ın Varlığının 12 Delili isimli kitabının daha ilk bölümünün adı Kelamın Kozmolojik Delili'dir ve Evren Delilleri üst başlığında inceler. Caner Taslaman'ın incelemiş olduğu Kelamın Kozmolojik Delili, en basitçe, "Neden hiçbir şey yerine bir şeyler var?" sorusunun sorulmasıyla patlak verir. Caner Taslaman Kozmolojik Delili şöyle inceler:

1) Materyalist-ateist felsefe doğruysa evrenin ezeli olması, teizm doğruysa evrenin başlangıcı olması beklenir.

2) Evrenin başlangıcı vardır; bunun delilleri şunlardır:
  • Evrenin geçmişinin “tamamlanmış sonsuz” olduğu iddiası çelişkilere yol açacağından mümkün değildir; bu ise evrenin başlangıcı olduğunu gösterir.
  • Entropi yasası evrenin başlangıcı olduğunu gösterir.
  • Big Bang teorisi evrenin başlangıcı olduğunu gösterir.
3) Sonuçta teizm materyalist-ateizme tercih edilmelidir.

Kitabının içerisinde evrenin başlangıcının delillerini tek tek incelese de ben onlara burada yer vermeyeceğim. Benim istediğim şey Kant'ın eleştirdiği şeyin ne olduğunu göstermek. Zaman ile mekan algının formları olduğundan a priori akıl yürütüş ile sıkı bir şekilde tokalaşmak zorunda kalırlar. Tanrı, zaman ve mekanın ötesinde tanımlandığından akıl, onu tanımakta güçlük çeker ve bir beynin karşılaşacağı en komplike fenomenle tanışmış olur.


Hazır Schopenhauer'dan bahsetmişken, Din Üzerine'de oldukça keskin çizgiler taşır. Schopenhauer da açık açık eserinde "Ben atesitim, deistim, teistim." beyanında bulunmaz. Fakat her bir dini akımı eleştirmeden de edemez. Aynı metindeki yaratmış olduğunu karakterlerden biri olan Philalethes, şu hususa dikkat çeker; Nisan 1852 tarihli The Times'ın raporuna göre uzun sürelerce yapılmış misyonerlik çalışmalarına rağmen dinlerini değiştirenlerin kişi sayısı 300'ü geçememiştir. Çünkü Philalethes'e göre küçük yaşlarda yapılan dogmatik din öğretileri inanılmaz derecede kapılmıştır ve onların gerek değiştirilmesi gerek de yanlış olduğunun vurgulanması çok güçleşir. Fakat öte yandan diyalogdaki diğer karakter olan Demopheles'e göre metafizik bir ihtiyaçtır.

Schopenhauer'a göre Eski ve Yeni Ahit taban tabana zıttır. Bunu beyan etmek için dünyaca meşhur bir filozof olmaya gerek yoktur. Fakat onun dikkat çektiği zıtlık benim dikkat çekeceğim zıtlıktan biraz farklıdır. Eski Ahit ve diğer Yahudi otoriterlerine göre Tanrı Yehova'nın üzerinde oturduğu bir boğa kafasına sahip yaratıkları olduğu zikredilir. Bu yaratığa Yahudi ve Hristiyan teolojisi Ezekiyel adını verir. Bu mitolojik varlık, Yehova'nın soy kütüğü hakkında bilgi vermesiyle birlikte Mısır'dan Çıkış, Düşüş, Yaratılış gibi mitosları da içinde barındırır. Yeni Ahit ise İsa'nın mesihliği ve kurtarıcılığı üzerine odaklanır. İsa'nın çarmıha gerilme hikayesi de eklendiği zaman Yeni Ahit, ahlakı çilecilik noktasına götüren baskın bir Hint ahlak anlayışıyla paralelleşir. Üstelik İsa Mesih'in üçleme inancı gereği Tanrı olduğu da eklendiği zaman (avatarana) Hint anlayışı çok benimsendiği görülür.

Benim dikkat çekeceğim zıtlık içerisinde bulundurulan mitosların değil direkt Tanrı'nın profili ile alakalı olacaktır. Eski Ahit'in Tanrı'sı zinada bulunan kişiler için ölüm cezasını uygun görürken Yeni Ahit'in Tanrı'sı sevgi etrafında şekillenir. Dolaylı olarak Yeni Ahit'in Tanrı'sı e paralel Tanrı'dır. "Sevgili kardeşlerim, birbirimizi sevelim. Çünkü sevgi Tanrı’dandır. Seven herkes Tanrı’dan doğmuştur ve Tanrı’yı tanır. Sevmeyen kişi Tanrı’yı tanımaz. Çünkü Tanrı sevgidir." 1. Yuhanna 4:7,8. Fakat bu farklılıklara rağmen Eski ve Yeni Ahit bir noktada buluşur: İlk Günah. İlk günah, Adem'in o meyveyi yemesiyle birlikte faturayı bütün insanlara kesen bir anlayışla birlikte "Günah ile doğmak." fikrinin çıktığı şey olarak görülüyor. Schopenhauer da bu konuda bana hak veriyor. Hristiyanlığı Hristiyanlık yapan yegane şey bu ilk günah öğretisi. Bu ilk günah öğretisi ile birlikte başlıyor Schopenhauer mezhepleri eleştirmeye.

Schopenhauer'a göre kiliseyi iki görüş bölmüştür: Augustinus ve Pelagius. Bu iki isim Hristiyan teolojisinin iki önemli oyuncusu olmakta birlikte görüşleri radikal derecede zıttır. Aralarındaki en önemli fark ilk günah öğretilerine karşı olan bakış açılarıdır. Aynen Schopenhauer'un ağzından iletmem gerekirse: "Sözgelimi Pelagius taraftarları ilk günahı reddeder, çünkü onlar henüz hiçbir şey yapmamış olan çocuğun masum olması gerektiğini ileri sürerler. Dolayısıyla çocuğun bir kendinde şey olarak değil, kesinlikle bir fenomen olarak varolmaya başladığını anlamazlar. İrade özgürlüğü, Kurtarıcının kefaret mahiyetindeki ölümü, lütuf, kısaca geri kalan her şeyde de durum aynıdır. Açık ve sığ doğasının sonucu olarak Pelagiusçuluk güç, etki ve nüfuz bakımından her zaman baskındır ve şimdi akılcılık olarak her zamankinden daha fazla baskındır." (Din Üzerine-Mezhepler Bölümü, Say Yayınları, Çeviren: Ahmet Aydoğan, Satın almak için link: tıkla)

Schopenhauer'un dinleri en çok eleştirdiği nokta sorgulanamaz yani dogma olmalarıdır. Decartes'a göre şüphe, hakiki olanı bulmanın ilk adımı olmasına rağmen koyu bir teist olarak karşımıza çıkar. Çünkü Tanrı'nın bizi yanıtlmayacağını bilir ve yalan söylemek gibi bir şeyi Tanrı'ya yakıştırmaz. Eğer Tanrı, "Ben varım, varlık var, metafizik var." diyorsa gerçekten de olmak zorundadır. Fakat rasyonel teistlere göre Tanrı'nın varlığı bile şüphe ediliş ile bulunabilir. Şüphe edişin sonunda Tanrı, sizi bekliyor olacaktır. Tarihin ilk rasyonel metotlarla Tanrı'ya ulaşmış insanı, İbrahim'dir. Düşünce sistemi Hanifilik olarak adlandırılan bu peygamberin izlediği metodoloji En'am Suresi 76-83. ayetler arasında verilir:

"...(İbrahim'in babası) Gecenin karanlığı onu kaplayınca bir yıldız gördü. 'Rabbim budur' dedi. Yıldız batınca da (İbrahim) 'Batanları sevmem' dedi. Ayı doğarken görünce, 'Rabbim budur' dedi. O da batınca, 'Rabbim bana doğru yolu göstermezse elbette yolunu şaşırmış kimselerden olurum' dedi. Güneşi doğarken görünce, 'Rabbim budur; zira bu daha büyük' dedi. O da batınca dedi ki: 'Ey kavmim! ben, sizin (Allah’a) ortak koştuğunuz şeylerden uzağım. Ben, O’nun birliğine inanarak yüzümü, gökleri ve yeri yoktan yaratan Allah’a çevirdim ve ben müşriklerden değilim.' ...İşte bunlar, kavmine karşı İbrâhim’e verdiğimiz delillerimizdir. Biz dilediğimiz kimselerin derecelerini yükseltiriz. Şüphesiz ki senin rabbin hikmet sahibidir, her şeyi bilmektedir."

Kısaca bildiğimiz, "Ay'a Rab demem çünkü gündüz kaybolur; Güneş'e Rab demem çünkü gece kaybolur." sözünün özü, bu ayetlerden çıkmaktadır. İbrahim'e verilen deliller Tanrı'nın ta kendisi tarafından akıl ile donatılmasına referans edilir. Aklın varlığı bile tek başına bir delil farz eder çünkü varlığının kökeni ve anlam sorgulandığında alınabilecek tek rasyonel cevabı Tanrı olmak zorundadır. Yine de Schopenhauer'un eleştiri oklarından kaçmaya yetmez. Bu tartışmaya Schopenhauer en basit ve keskin biçimde "Ya inan ya felsefe yap!" diye sitem eder. Çünkü ona göre birtakım filozoflar, başkalarından gelecek olan tepkiler nedeniyle kendini frenler ve tam potansiyelini ortaya çıkaramaz. Hem kiliseyi memnun etmek hem de özgün bir felsefe içeriği vermek zordur. Ayrıca dogmalarla dolu olan bu doktrinler, içerdiği kutsaliyet yüzünden eleştirisi diğer insanlarca asla benimsenmez. Eğer rasyonel bir yöntem ile dogmatiğe kavuşulmak isteniyorsa bunu Saf Aklın Eleştirisi ile yapmalıyız fakat Saf Aklın Eleştirisi, her sayfasında bu tutuma karşı çıkar.

Bu eleştirilemez cepheyi ve cehaleti Ömer Halife'nin İskenderiye kütüphanesini yaktırdığında söylemiş olduğu, "Kitapların içindekiler ya Kuran'da zaten mevcuttur dolayısıyla gereksizdirler. Ya da Kuran'da yer almaz o zaman yine gereksizdirler." sözünün kötü niyetli olduğunu düşünmesiyle örneklendirir. Müslüman teistlere göre bu söz Tanrı'nın sözünün tek hakiki söz olmasından ötürü çok romantik gelse de Schopenhauer'a göre kurnazcadır. Eğer bilimler Kuran'ın ötesinde ise dinlerin otomatik olarak düşmanları olacağından asla ve asla hoşgörülmemelidir.

Konu din felsefesi olduğu zaman Spinoza ve onun Ethica'sına yer vermeden asla olmaz. Şuna kadar metnin çok uzadığına ve hala daha e paralel Tanrı'dan çok bahsetmediğimin farkındayım. Fakat birçok filozofun Tanrı tutumlarından ve paylaşmış olduğum kutsal metinlerin ayetlerinden az buçuk e paralel Tanrı'nın ne olduğunu anlamış olduğunuzu umut ediyorum. Ethica gerçekten çok uzun bir kitap ve içerisindeki felsefik tespitler yoğun. Ne tek seferde okumakla anlaşabilecek ne de buraya özet olarak yazılabilecek cinsen. Fakat ben yine de ilk bölümden biraz bahsederek Spinoza'nın metodolojisinden bahsetmeyi uygun görüyorum.

İddialı bir söylem olacak ama Ethica okuduktan sonra Tanrı'nın varlığına dair şüphe etmemek imkansıza yakındır. Kitap, içerisinde sayısız önerme barındırır ve her önerme kendisinden bir önceki önerme ile ispatlarak devam edilir. Spinoza, matematikçi kişiliğini de olaya dahil etmek istediğinden mi bilinmez ama bu önermelere geometrik örneklerde verir. İşte bu yüzden kitabın kapağında, "Geometrik yöntemle kanıtlanmış ve beş bölüme ayrılmış ahlak" yazar. Başlıyoruz:

  • Tanrı: Mutlak anlamda sonsuz varlık. Ezeli-edebi ve sınırsız özünü ifade eden sonsuz sıfatlardan ibaret öz.
  • Kendisinin Nedeni: Özü, varoluşunu gerektiren şey. Var olmadığı takdirde anlaşılması mümkün olmayan.
  • Töz: Kendinde olan ve kendisi aracılığıyla kavranabilen şey. Başka bir şeyden oluşmasına gerek duyulmayan şey.
  • Töz doğası gereği, hallerinden (tavırlarından) öncedir.
  • Evrende aynı doğaya ya da aynı sıfata sahip iki ya da daha fazla töz olamaz.
  • Tek olan töz başka bir töz tarafından meydana getirilemez.
  • Her töz zorunlu olarak sonsuzdur.
  • Tanrı, yani her biri ezeli-ebedi ve sınırsız özünü ifade eden sonsuz sıfatlardan ibaret olan töz, zorunlu olarak vardır.
(Ethica, Kabalcı Yayınevi, Latinceden Çeviren: Çiğdem Dürüşken, Satın almak için link: tıkla)

Woah! Burada önermelerin sadece yarısı yazsa da her bir önermenin tek tek ispatları bulunmasa da yine de gerçekten güzelliği karşısında hayret edilmesi gerekilen bir çalışma.

Nietzsche, Camus ve Sartre da Tanrı'nın var olmadığını savunur. Genellikle romantik ilahiyatçılar, "Biz var olduğunu bilmiyoruz, inanıyoruz. Onlar da yok olduğunu bilmiyorlar, var olmadığına inanıyorlar." şekilde bir tespit yaparak aslında inancın bir ihtiyaç olduğunu vurgular ve her zaman herkesin yanılma payının olduğunu belirtmek isterler. Tanrı'nın var olmama argümanları günümüzde, var olma argümanlarından daha çok bilinir. Bilimle şu sebeplerle ters düşmesi, ahlak anlayışının tarihsel olması, toplumlar her zaman bir dine inandı bu hayata anlam yükleme çalışmasından başka bir şey değildir yorumlaması gibi artık ezbere bildiğimiz argümanları burada tekrardan saymak istemiyorum. Yazımın sonlarına doğru ilerlerken neden din felsefenin bu kadar uzun bir şekilde anlatıldığını ve benim e paralel Tanrı'mın ne olduğunu anlatmam gerekli.

Kant, felsefe tarihine bilgi ve ahlak konularında adını altın harflerde yazdırsa da metafizik ve din için konuşmadan edememiştir. Spinoza, Ethica'nın başında varlığın ne olduğunu anlatarak Tanrı'yı kanıtlamaya başlar, Sokrates farklı dini görüşleri yüzünden idama çarptırılmıştır ve Descartes öncelikle Tanrı'nın varlığını en az bir geometrik kural misali sindirdikten sonra kendi varlığı hakkında konuşmuştur. Peki ya neden? Bunun cevabı elbette çok basittir. Tanrı varsa, mutlak doğru bilgi de, varlık da, ahlak da, evrensel güzellik anlayışı da, hayatın anlamı da rasyonel bir şekilde var olur. Tanrı yok dendiği zaman yapılacak olan ahlak ya da anlamlandırma tanımları tamamen keyfi olacağından rasyonel olmaz ve bu da bizi, "Eğer ortada bir kanun varsa kanun koyucu da olmak zorundadır." sözüne getirmektedir. "Tanrı var-mutlak doğru yok" demek ne kadar akıl dışı ise "Tanrı yok-mutlak ahlak var" demek de bir o kadar akıl dışıdır. Bu da bizi Sokrates'in ikilemine sokar. Bir şey iyi olduğundan mı Tanrı emreder, yoksa Tanrı emrettiği için mi iyi olmuştur? Eğer Tanrı, bunları iyi olduğu için emrederse demek ki kendisinin haricinde bir "iyi-kötü" tayincisi vardır. Eğer Tanrı, bunları emrettiği için iyiyse neden bir başka şeyi emretmedi?

Genellikle Müslüman teistlerin yapmış olduğu en büyük hata Tanrı için "her şeyin yaratıcısı" yakıştırmasını yapmalarıdır. Eğer Tanrı her şeyin yaratıcısı ise o zaman kötülüğü de Tanrı yarattı anlamına gelir ve İbrahim dinlerinin Tanrı tanımı bir tutarsızlık içine girer. Schopenhauer'a göre eğer bir Tanrı olacaksa o kesinlikle semavi dinlerinin tek Tanrı'sı olmalıdır. Buradan da anlaşılır ki Tanrı her şeyin değil kendi özünden gelenlerin yaratıcısıdır. Çünkü aynı sıfatlara sahip ikiden fazla töz bulunamaz, sadece öz var olabilir. Uzun lafın kısası Tanrı; iyinin, güzelin, varın ve doğrunun yaratıcısıdır. İyiden iyi, kötüden kötü çıkar. Bu çok basit bir ontolojik argümandır. Böylelikle görülür ki Tanrı sevgiye, iyiye, güzele ve doğruya paraleldir. Kötülük nasıl var olmuştur o zaman?
  • İkiden fazla töz olamaz fakat öz olabilir.
  • Tanrı, yaratıcılık özünü de içinde bulundurur. Var ettiği şey kendi özünün bir parçasını içermek zorundadır.
  • İnsan, Tanrı tarafından yaratılmıştır.
  • İnsan, Tanrı özlerine sahiptir. Yani insanın içerisinde yaratıcılık özü bulunur.
  • İnsan, Tanrı'nın Yasası'na uymayarak kötülüğü yaratmıştır.
Yunus Emre'nin söylemiş olduğu "Yaratılanı severim Yaradan'dan ötürü." sözü yaratıklara değil direkt Tanrı'ya duyulan bir saygının eseridir. Çünkü her insan Tanrı'nın özü ile sulandığından insanı reddetmek Tanrı'yı reddetmek demektir. Tanrı'nın yaptığı en tanrısal erdem, düşmanını sevmektir. İsa, sevilmesi gerekenlerin bir listesinin verirken düşmanını sevmeyi öğütleyip tokat atana diğer yanağını dön der. Fakat bu her insanın yapabileceği bir şey değilken Tanrı bunu yapar. Öyle olmasa Tanrı yasaları herkes için devam etmezdi. Aşırı kalitesiz olup ateist olduğunu iddia eden Facebook sayfalarının, "Ben Tanrı'ya inanmıyorum, sınavdan da kaldım. Neden hala imtihan ediliyorum?" sorusunun cevabıdır. Çünkü Tanrı düşmanını dahi sever ve onun için yasasını çalıştırmaktan asla çekinmez. Bu davranış ancak ve ancak e paralel Tanrı'nın yapabileceği bir iştir.

Peygamberler kendilerine iman edilmese dahi teoloji alanında çalışmalarda bulunan birer düşünür ya da filozof olarak yorumlanabilirler. Fakat yine de buna rağmen Tanrı'nın varlığı haricinde dinin de varlığı şüphesiz olmalıdır. Eğer Tanrı varsa, iyi-doğru-güzel gibi kavramlarında var olduğunu söylemiştik. Bunları öğrenebilmenin Tanrı'nın biz sevdiği kullarıyla iletişime geçmesidir. Kimine göre İsa, direkt Tanrı'nın ete kemiğe bürünmüş halidir ve o şekilde Dünya'ya inmiştir. Bunu da Güneş'in Dünya'yı ısıtma şekline benzetirler. Eğer Güneş, doğrudan Dünya'ya gelecek olsaydı Dünya'yı yakıp yıkar, kavururdu. Fakat sadece atmosferden seken ışınları sayesinde hem ışık hem de ısı verebilen bir canlılık kaynağı olarak yorumlanıyor. Çoğunlukla teslis yani üçleme inancını tek Tanrılı inançların arasına koymazlar. Bence bu konuda teslise haksız edilmektedir. Spinoza'dan aparmak gibi olacak ama tek bir noktadan geçen üç adet doğruyu ele alalım. Bu doğruların ortak noktaları tek, bir, biricik olacaktır ki teslis de böyledir. Yenikapı metro istasyonu teslisi anlatmak için en iyi örneklerden biridir. Teknik olarak M1, M2 ve Marmaray birer trendir ve hepsi birbirinin aynısıdır, üstünlük kurmazlar. Fakat farklı şeylere hizmet ederler. Baba-oğul-kutsal ruhun ilişkisi de buna benzetilebilir.

Teslis inancı genellikle sevgiye temellendirilir. Kullarını çok seven Tanrı direkt olarak insanlar ile iletişim kurmak ister ve İsa olarak gelir. Ardından yine günahların affı için çarmıha Tanrı İsa gerilir ve biricik kulları için acı çeker. İnsan, ilk günahı işlediğinden beri günahkar olduğundan kurtarıcısını yani İsa'yı iple çeker. İsa da son hakkını yine insanların günahının affı için harcayarak Dünya'ya bir kez daha gelir. İslamiyet teolojisinde de İsa'nın mesihliği çok önemli bir yer edinir. Her ne kadar çarmıha gerilmiş olan kişinin İsa olmadığını Kuran'da söylense de mesih olduğuna ve tekrardan geleceğine bu teoloji de inanır.

Her dinin farklı özellikleri olsa da aslında her dinin çok kritik bir benzerliği vardır. O da hepsinin iyiliği emretmesidir. Ahlak anlayışları dinler arasında çok ufak farklılıklar gösterebilse de temelde aynı şeylerin kötü olduğu emredilir. Bir canlıya zarar vermek kötülüklerin en büyüğü olarak karşımıza çıkar çünkü dinlere göre bunlar birer emanettir ve zarar verildiğinde aslında Tanrı'ya ihanet edilmiş demektir. Kötüyü emrettiği düşünülen satanizm bile iyiliği daha protesto bir dille tavsiye eder. Başarı elde etmek istiyorsan kendini aşman gerekli." diyen de "Aptallık, olmadığın gibi biri görünmemek günahtır." diyen de satanizm anlayışının ta kendisi. Hatta 9 maddelik bildirgesinin en göze çarpan maddesi, "Satanizm sana ruhsal boş umutlar, hayaller yerine hayati varoluşu sunar." olmalıdır. Bunun da sebebi bellidir, var olmayı anlamlandıracak bir element lazımdır.

Tabii ki din felsefesi ve teoloji dedikten sonra Dünya'nın en kalabalık ikinci dini olan İslam'a ve onun peygamberi Muhammed'e yer ayrılmasa olmaz. Önce tetikleneceğinizi tahmin ettiğim için şunu diyeyim; insanlar hazreti kelimesini bir kullanım zorunluluğu sanıyorlar ve onu kullanmayan herkesin büyük saygısızlık ettiğini düşünüyor. İbrahim ve İsa'dan da bahsederken Hz. kullanmadım, Adem, Yunus, İshak, Nuh için de kullanmayacaktım, kullanmamaya devam ediyorum. Bu, onlara saygı duymadığım ya da inanmadığım için değil. Neden olduğunu da açıklamak zorunda olmadığım için metnime devam ediyorum.

Denen o ki, Yahudiler her zaman bir peygamber beklentisindeydiler. Bu bekledikleri peygamber İsrailoğullarından değil de bir Arap kabilesi olan Kureyş kabilesinden çıkınca onu reddeddikleri söylenir. Çünkü vadedilen kutsal toprak inancına göre başka bir ırkın başka bir kabilesinden peygamber gelmesi imkansızdı. Öyle ki İsa da İsrailoğlu'ydu fakat onu çarmıha gerdiler :D

Tarihte görülen en ilkel hümanizm örneği olarak her zaman ümmetçiliği gördüm ve bunu bir eleştiri olarak değil bir övgü olarak yaptım. Çünkü kız çocuklarının diri diri gömülüp taşlanarak öldürüldüğü Arap toplumuna insan'ı öğretmeye çalışan birinin vermiş olduğu çaba gerçekten de görülmeye değerdir. Muhammedü'l-Emin yani Güvenilir Muhammed, yarın öbür gün, "Evvel'dir O, başlangıcı yoktur; O, sonu yoktur; O, her şeyde belirir; O, gözlerden gizlenmiştir. Her şeyi en güzel biçimde bilendir o." (Hadid Suresi 3. Ayet, Yaşar Nuri Öztürk çevirisi) dediği zaman herkes ona sırtını dönecekti. Fakat tahmin edebilir miydi ki şu an Dünya'nın 1,6 milyar adet insan onun elçi olduğuna inansın?

Muhammed'in diğer peygambere nazaran çok önemli bir özelliği vardır. O da hem tarihsel olarak hem de ontolojik olarak varlığından emin olduğumuz peygamber iddiasında bulunan tek kişi olmasıdır. Hem Kuran'da, hem İncil'de (Yeni Ahit), hem Tevrat'ta (Eski Ahit) ismi geçen peygamberlerin teknik olarak var olduklarını kanıtlayan tek şey mevzubahis kutsal metinler. Tabii ki milattan önce zibilyon yıl öncesini kastettiğimiz için herhangi bir resimleri, videoları ya da ses kayıtları yok. İşte bu yüzden Nuh'un gemisini bulmak bu kadar önemli. Nuh'un gemisi bulunursa, en az kendisi bulunmuş kadar olay olur ve bu bütün kutsal metinlerin doğruluğuna delalet getirir. Fakat hala daha Nuh'un gemisinden tek bir iz yoktur, bilmem belki gerçekten de olmadığı için olabilir?

Bu sorgulamalar bir kenara, adını bildiğimiz bütün peygamberler bir mitos ürünüdür. O dönemlerde yaşamış birinin, o dönemde yaşadığının en büyük kanıtı elbette cesedinin olmasıdır. Fakat hiçbirinin cesedi de kesin olarak bulunabilmiş değil. Kutsal kitaplarca Adem ile Havva'nın nerelerde bulunduğunu saptayabiliyoruz fakat onların cesedini bulamıyoruz. Ki zaten İsa'nın çarmıha gerilme hikayesi hepten İsa'nın cesedini ortadan kaldırır. Hristiyanlara göre çarmıhtayken Tanrı tarafından göğe çekilmiştir. Müslümanlara göre çarmıhtaki İsa suretinde olan başka biridir fakat yine Tanrı, İsa'yi göğe çekmiştir. Nasıl ki herhangi bir peygamberin cesedi bulunursa kutsal metinlerin doğruluğu kanıtlanabilir, İsa'nın cesedinin bulunması da bütün bu kutsal metinlerin beyanını yerle bir edebilir. Tüm bu bilgiler eklendiğinde görülür ki Muhammed, gerçekten de çok özeldir çünkü varlığından kesin olarak emin olduğumuz odur. Tarih kaynaklarında yer edinir, savaşmıştır ve ordu yönetmiştir. Diğer peygamber iddiasından bulanan kişilere rağmen kapı gibi vardır yani!

Kendisinden sonra mezhepleşen ve "Bize Kuran yeter" fikrinden uzaklaşan birçok Ehl-i Sünnet ile birlikte çok farklı yönlere ilerleyen bir inanç sistemi olmuştur. Artık tek başlarına bir din gibi muamele edebileceğiniz Sünnilik, Şiilik gibi ana akım İslami fikirler belki de bize İslami bir reforma ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Fakat aksini söyleyen kafir sayıldığından ve kafirin kellesini almak da farz olduğundan böyle bir aksiyona kimse girişmez. Durum ne kadar böyle olsa da İbn-i Sina, Gazali gibi değerli felsefecileri, İslamın Altın Çağı'nda güzel teolojik fikirler sunabilmiş ve Sokrates'in ikilemini çözmeye çalışmışlardır.

Sona Gelirken

Yoruldum. Gerçekten bu yazıyı hazırlarken çok yoruldum ama değdi gibi he, ne dersin? Bu yazı, hem benim fikirlerimin kendim için bir arşivi olacak, hem de eğer bir değişim olacaksa ne yönde olacak bunu görmek için çok iyi olacak. Fırsattan istifade siz de okuyup hem benim hakkımda daha çok fikir sahibi oldunuz, hem umarım etkilendiniz, hem de umarım okurken eğlendiniz. Ben bu yazının blog adına "Avengers: Infinity War" olmasını istiyorum. Yani "...is the most ambitious crossover event in history." Kimi sorsanız var Sokrates, Platon, Kant, Locke, Schopenhauer, Camus, Sartre, Spinoza, Descartes, Nietzsche, hatta Caner Taslaman, peygamberler ve elbette ben! Oh, gerçekten de kalabalıkmışız ya...

Bunları okuduğunuzda aklınıza takılan ya da anlamadığınız bir şeyler olabilir. Lütfen bu gibi durumlarda bana ulaşmaktan çekinmeyin. Anonim olmak istiyorsanız herhangi bir kullanıcı adı ile blog'a yorum atabilirsiniz. Onun dışında özel mesaj kutum sonuna kadar açık. Sadece benim yazdıklarım için değil filozofların dedikleri için de bana ulaşın lütfen.

Bazı şeyleri metnin akıcılığı ölmesin diye yazmak istemedim. Mesela ahlak felsefesinde hak ve özgürlüklerin zedelenmemesine çok vurgu yapmıştım. Peki ya bu hak ve özgürlüklerin kanun koyucusu kim? Kimin nesi hak ve özgürlük? Bu aslında önemli bir soru fakat orijinal metinde yer edinmiyor.

Sizden bir isteğim var. Lütfen bunu siz de yapın. Her iki cümlenizden birine bir filozoftan alıntı vermek zorunda değilsiniz ama lütfen yapın. Mesela varlığın yok olduğunu mu düşünüyorsunuz, sizce neden yok? Gördüğünüz gibi benim fikirlerim o kadar da yaratıcı değil ve bundan yıllar yıllar önce dile getirilmiş şeyler zaten. Bundan çekinmeyin ve lütfen sizde neyi, neden düşündüğünüzü düşünün ve gerekiyorsa bunu yazın. Yazıyı da isterseniz paylaşın, isterseniz paylaşmayın bu sizin bileceğiniz iş fakat ben keyifle okuyacağım buna güvenebilirsiniz.

Hep batı filozoflarının olduğunun farkındayım çünkü onları okurken keyif alıyorum. Yine de bu yazıda bir doğu filozofu da bulunmadan bitsin istemiyorum işte Lao Tzu'dan içlerinden bir tanesi tamamen beni anlatan iki adet söz:

"Bir testi yaparsın çamurdan, içindeki boşluktur onu yaralı kılan."

"Mutsuzsan geçmişte yaşıyorsun demektir. Kaygılıysan gelecekte yaşıyorsun demektir. Huzurluysan şu anda yaşıyorsun demektir."

BOOM! Hadi görüşürüz.

Son...?